سازمان دیده‌بان حقوق بشر روز پنجشنبه، چهارم فروردین، گزارشی مفصل از وضعیت سلامت روانی پناهجویان افغان در فرانسه منتشر کرد. این نهاد اعلام کرد با وجود حمایت‌های قابل‌توجه دولت فرانسه از افراد انتقال‌یافته از افغانستان، کمبودهای جدی در زمینه حمایت‌های روانی و اجتماعی فوری سلامت روانی پناهجویان را تهدید می‌کند.

هم‌زمان با تسلط طالبان بر افغانستان در اوت ۲۰۲۱، افغان‌هایی که با سازمان‌ها و نیروهای نظامی خارجی، نهادهای دولتی و امنیتی افغانستان، سازمان‌های حقوق بشری یا رسانه‌ای کار کرده بودند، خود را در معرض خطر شدید از جانب طالبان احساس کردند. شمار زیادی از این افراد مجبور شدند از طریق عملیات تخلیه افغانستان را ترک کنند و خانواده‌هایشان را همان‌جا بگذارند. از میان ده‌ها هزار شهروند افغان که به کشورهای مختلف منتقل شدند، تنها در فاصله زمانی ۱۱ روز از ۱۵ تا ۲۶ اوت، دوهزار و ۶۳۰ تن به فرانسه رسیدند. این افراد اکنون در فرانسه ساکن‌اند و بیشترشان اسکان داده شده‌ و اجازه اقامت دریافت کرده‌اند.

بر اساس تحقیقاتی که دیده‌بان حقوق بشر از نوامبر ۲۰۲۱ تا ژانویه ۲۰۲۲ در نتیجه مصاحبه با ۲۸ نفر انجام داد، افغان‌هایی که به فرانسه منتقل شده‌اند حوادثی به‌شدت آسیب‌‌زا را پشت سر گذاشته‌اند و بسیاری همچنان با مشکلات روانی ناشی از آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. جوناس بول، دستیار پژوهش درباره حقوق معلولان در دیده‌بان حقوق بشر، گفت: «فرانسه باید در حالی که در زمینه اسکان و ادغام پناهجویان کار می‌کند، به احساس انزوا و آسیب‌های روحی و ارائه حمایت‌های بهداشت روانی باکیفیت برای همه توجه کند.»

افرادی که دیده‌بان حقوق بشر با آنان مصاحبه کرده، شش پناهجوی افغان و روانشناسان، پزشکان، کارشناسان خدمات اجتماعی، مسئولان و هماهنگ‌کنندگان مراکز خدمات روانی و مترجمان‌اند. دیده‌بان حقوق بشر در گزارش پایانی این تحقیق نوشته است، برخی افراد بارها در مورد تجربیات خود از ترک کشور و روند تخلیه با رسانه‌ها یا مقام‌های مسئول پناهندگی صحبت کرده‌اند که به گفته برخی کارشناسان، اضطراب و آسیب روحی آن‌ها را تشدید کرده است. دیده‌بان حقوق بشر برای جلوگیری از آسیب مجدد، مصاحبه با مهاجران افغان را محدود و بر گردآوری شواهد از روانشناسان، مترجمان و دیگرانی که با افراد تخلیه‌شده کار می‌کردند، تمرکز کرد.

یکی از روانشناسان که هنگام رسیدن پناهجویان افغان در فرودگاه شارل دوگل پاریس حضور داشت، به دیده‌بان حقوق بشر گفت: «مردم حتی زمان رسیدن به فرودگاه، هنوز در شوک بودند و به خطر مرگی که پشت سر گذاشته بودند، فکر می‌کردند. به مرور زمان، اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی، کابوس و گاهی اوقات ناراحتی‌های شدید روانی، از جمله استرس پس از سانحه، شروع شد.»

انتقال‌یافتگان به خارج از افغانستان برای رسیدن به فرودگاه کابل با موانع بسیار زیادی روبه‌رو شدند و در بسیاری از موارد در ایست‌بازرسی‌های طالبان اذیت و تهدید شدند یا کتک خوردند. زنان با بازرسی‌های ویژه طالبان مواجه شدند و برخی از کسانی که از پست‌‌های بازرسی گذشتند، گفتند که با آن‌ها رفتار تحقیرآمیزی شده است. بعضی‌ها هم در هرج‌ومرج تخلیه از عزیزان خود جدا و مجبور شدند آن‌ها را ترک کنند. بسیاری از آن‌ها پیش از این رویدادها هم در طول دهه‌ها جنگ در افغانستان، با انواع آسیب‌های روحی شدید مواجه بودند.

افرادی که به فرانسه رسیدند، ظرف مدت کوتاهی اسکان یافتند و در شهرهای مختلف فرانسه تقسیم شدند. دیده‌بان حقوق بشر گزارش داد که برخی از آن‌ها توانستند به‌سرعت به خدمات بهداشت روان دسترسی داشته باشند، در حالی که برخی دیگر در تلاش بودند تا مرکز حمایتی مناسب را پیدا کنند.

پناهجویان در سه ماه اول اقامت در فرانسه، بیمه درمانی کامل ندارند و این موضوع مانع بزرگی برای دسترسی اغلب آنان به خدمات سلامت روان است. دیده‌بان حقوق بشر گزارش داد، برای افرادی که به مناطق دورافتاده فرانسه فرستاده شده‌اند، یافتن این خدمات حتی پس از سه ماه نیز، دشوار است و پشتیبانی از راه دور از طریق تلفن یا به‌ندرت به صورت ویدیویی انجام می‌شود.

تعدادی از روانشناسان در مصاحبه با دیده‌بان حقوق بشر گفتند که مراکز تخصصی سلامت روان در شهرهای مختلف فرانسه، در بسیاری از موارد، حتی قبل از رسیدن افغان‌ها هم مملو از افرادی بودند که به دنبال حمایت روانی و اجتماعی‌اند. یکی از هماهنگ‌کننده‌های مرکزی در پاریس به دیده‌بان حقوق بشر گفت: «برخی از پناهجویان مسافت‌های طولانی را برای دریافت مشاوره روانی طی می‌کنند.» بر اساس این گزارش، در حالی که این مراکز معمولا با تیمی از مترجمان واجد شرایط و آشنا به اوضاع کار می‌کنند، جلسات مشاوره برخی از افغان‌های منتقل شده به فرانسه با روانشناسان خارجی و غیرمتخصص و بدون مترجم بوده است.

جوناس بول گفت: «افرادی که از درگیری فرار می‌کنند، نباید با بار اضافه‌ای مواجه شوند. آن‌ها نباید هفته‌ها منتظر بمانند تا واجد شرایط حمایت سلامت روان شوند و تازه بعد متوجه شوند که خدمات مناسبی در منطقه‌ آنان وجود ندارد.» او تاکید کرد که افغان‌ها در فرانسه هنوز به حمایت بیشتری نیاز دارند.

به دلیل خشونت و جنگ‌های پی‌درپی در افغانستان، تخمین زده می‌شود که نیمی از مردم افسردگی دارند یا به اضطراب و استرس پس از سانحه دچار شده‌اند که می‌تواند بر سلامت روان و رفاه بستگان و دوستان آنان تاثیر فاجعه‌باری داشته باشد. با وجود این، دولت پیشین افغانستان از هفت دلار بودجه سالانه خدمات بهداشتی به ازای هر نفر، تنها حدود ۰.۲۶ دلار را به سلامت روان اختصاص می‌داد و به این دلیل بیشتر مردم از دسترسی به خدمات روان‌درمانی محروم بودند.

تحقیقات دیده‌بان حقوق بشر نشان می‌دهد که پناهجویان ممکن است پیش از سفر، در مسیر و بعد از سفر به اروپا از نظر روحی آسیب‌ ببینند که اغلب به یک بحران روانی خاموش در میان افرادی که به دنبال پناهندگی‌اند منجر می‌شود. گزارش سازمان بهداشت جهانی در مورد جنبه‌های بهداشت عمومی سلامت روان در میان پناهجویان در اروپا، که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، نشان داد که میزان استرس پس از سانحه در پناهجویان بیشتر از جمعیت میزبان است.

اکثر سازمان‌های متخصص در ارائه حمایت‌های روانی اجتماعی از پناهجویان و پناهندگان، که دیده‌بان حقوق بشر با آن‌ها صحبت کرده است، خدمات خود را به رایگان ارائه می‌دهند؛ اما پناهجویان با لیست انتظارهای طولانی مواجه‌اند که به معنای چندین ماه انتظار قبل از دریافت حمایت است. دیده‌بان حقوق بشر از دولت فرانسه خواست تا بر اساس معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی، امکان ارائه خدمات بهداشت و سلامت روان را برای همگان به‌ویژه ساکنان شهرهای دورافتاده، به‌طور یکسان فراهم کند.